1. Quả la hán

Quả la hán có tên khoa học là Siraitia grosvenorii, là loại thảo mộc thân leo, mọc tua rua và có khả năng uốn và sống dựa vào các cây thực vật khác để leo lên đón ánh sáng mặt trời. Quả có hình tròn hoặc hình tròn dài quả trứng, đường kính từ 5 cm đến 8 cm.

Trước đây, cây la hán mọc hoang quanh hàng rào, sau đó dượcđem về trồng vì mang lại giá trị kinh tế. Loại cây này được trồng chủ yếu ở nam Trung Quốc và bắc Thái Lan. Cây được đem nhân giống và trồng để thu hoạch quả. Mùa thu hoạch thường là vào tháng 7 đến tháng 9 hàng năm.  

Ở Việt Nam, la hán được gieo trồng nhiều nhất ở các tỉnh thuộc vùng núi Tây Bắc như Lào Cai, Sơn La,… Nếu như từng đi qua các tỉnh này du lịch, có lẽ bạn sẽ bắt gặp cảnh quả la hán sau khi sấy khô được bày bán rộng khắp như đặc sản của vùng. 

Quả la hán ngọt, mát, có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Nếu trước đây thứ quả dại này không được ai để ý tới thì giờ đây được người dân thành phố "săn lùng" để mua. Trên thị trường, la hán được bán là quả khô, có giá từ 300.000-350.000 đồng/kg.

2. Trái gáo

Gáo là một loại cây được tìm thấy khá nhiều tại một số khe suối hoặc chân đồi ở Ninh Bình, ngoài ra loại quả này còn có nhiều ở các tỉnh miền Tây. Theo tìm hiểu, quả gáo có nhiều công dụng như làm thuốc và nấu ăn. Tháng 11 hàng năm là mùa gáo chín, cứ đến thời điểm này, trên chợ mạng lại xuất hiện những trái gáo có vỏ sần sùi, ai cũng muốn đặt mua về thưởng thức.

Về hình dáng, trái gáo tròn xoe, vỏ ngoài khá sần sùi, nhìn qua nhiều người lầm tưởng đây là trái chôm chôm non. Khi xẻ ra, bên trong ruột lại vàng ươm trông như trái dứa.

Lúc còn xanh, trái gáo sẽ có vị hơi chát nhưng khi chín thì trái chuyển sang màu vàng ươm, ăn có vị chua chua ngọt ngọt đặc trưng. Khi ăn, người ta có thể chấm với muối ớt, ngoài ra loại trái này dùng để kho cá rất ngon và hấp dẫn. Món cá kho gáo là đặc sản nổi tiếng ở vùng đất Ninh Bình mà ai cũng muốn được một lần thưởng thức. 

Giờ đây, thứ quả quê này đã "lên đời" thành đặc sản lạ ở thành phố. Trên chợ mạng và chợ chung cư, có một số địa chỉ bán trái gáo với giá 100.000-120.000 đồng/kg.

3. Chanh leo

Chanh dây còn có tên gọi khác là chanh leo, một loài trong chi lạc tiên (Passiflora), tuy tên gọi có chữ chanh nhưng chúng không có quan hệ họ hàng gì với các loài chanh trong chi cam chanh. Cây chanh leo là loài dây leo, sống lâu năm, hoa của chúng có kích thước lớn với các nhụy và nhị hoa to. Thân cây trơn nhẵn hoặc có lông, có nhiều tua cuốn. 

Quả chanh dây khi chín có màu tím, ruột bên trong màu vàng và nhiều hạt. Chanh dây ra hoa tháng 6 đến tháng 7, có quả tháng 10, 11. Quả chanh dây mọng, có nhiều cùi thịt hình ô van màu ánh vàng khi chín, có vị chua ngọt, dùng làm trái cây giải khát rất tốt. 

Ở Việt Nam, chanh dây có ở cả 3 miền, trước đây loại cây này mọc hoang dại ở ven đường - những nơi có nhiều nắng, được người dân mang về trồng leo hàng rào để làm giàn tạo bóng mát và lấy quả để ăn. Hồi đó, quả chanh leo chưa có giá trị, ít ai để ý tới, thậm chí còn không ai mang ra mua bán ở chợ. 

Khoảng chục năm gần đây, chanh leo là thứ quả giải nhiệt được ưa chuộng, được bày bán từ ngoài chợ đến siêu thị. Ngoài quả tươi, nhiều người còn làm siro chanh dây để bán trên chợ mạng và rất đắt khách. 

Ni Trần (tổng hợp)