Cách đây 6 năm, xuất phát từ mong muốn có không gian sống xanh mát giữa phố thị và chủ động được nguồn rau trái hàng ngày cho gia đình, chị Thanh Quý (42 tuổi, ở Sơn La) bắt tay vào làm vườn sân thượng.

Sân thượng của gia đình chị Quý rộng 50m2, nằm ở tầng 4, được chị tự tay thiết kế và quy hoạch, chia thành 3 khu vực khác nhau, gồm: khu trồng cây leo giàn; khu trồng rau ăn lá và khu trồng củ/quả.

Mỗi khu vực đều được lắp đặt hệ thống bồn, chậu, giàn cho phù hợp nhu cầu phát triển từng loại rau. Trong đó, một loại xây trực tiếp trên sàn, một loại là chậu gỗ. Theo chị, mỗi loại có những ưu điểm, công dụng riêng.

Khu vườn sân thượng tràn ngập các loại rau trái của gia đình chị Thanh Quý.

Gia chủ xây dựng các bồn có kích thước 2mx0,5mx0,5m và 0,6mx0,6mx0,6m. Với loại bồn xây trực tiếp trên sàn có độ bền, chứa được nhiều đất, chị ưu tiên trồng các loại rau, cây dài ngày, cây ăn quả như chanh, cóc, khế, bầu, bí…

Chậu gỗ tự nhiên được sử dụng nhiều hơn, chiếm 2/3 không gian vườn. Chị Quý cho biết, mẫu chậu do chị tự thiết kế, tính toán kích thước rồi gửi xưởng gỗ gần nhà đóng. Loại chậu này có tính thẩm mỹ cao, gần gũi với tự nhiên, không lo các yếu tố gây hại tuy nhiên chi phí cao so với loại chậu nhựa phổ thông và dùng 3 - 5 năm sẽ phải thay thế.

Với hệ thống giàn, chị Quý cũng tính toán kỹ để phù hợp với các loại cây trồng khác nhau. Chị lắp đặt một giàn lớn khoảng 12m2, cao 2m thích hợp để trồng bầu, bí, mướp; một giàn inox 7m2 để trồng cà chua, mướp đắng; một giàn gỗ đóng cố định cùng các chậu gỗ để trồng dưa chuột, cà chua…

Nhờ thiết kế hợp lý hệ thống giàn, chậu mà khu vườn của chị vừa tiện lợi, tối ưu diện tích vừa đẹp mắt dù diện tích sân thượng không lớn.

Mùa nào thức nấy, gia chủ ưu tiên trồng rau theo mùa để hạn chế sâu bệnh và cho năng suất cao.

Chị Quý chia sẻ, từ nhỏ, chị đã phụ giúp cha mẹ làm vườn nên có chút kinh nghiệm trồng trọt. Tuy nhiên, nữ gia chủ thừa nhận việc làm vườn trên sân thượng có nhiều khó khăn hơn.

Thời gian đầu, do chưa có kinh nghiệm làm vườn sân thượng, chưa hiểu hết đặc tính của từng loại cây nên chị Quý gặp không ít thất bại. Có lần chị tiếc nuối nhổ bỏ hết cả chục chậu rau, có lần thì vớt vát thu hoạch được chút ít nhưng rau ăn không mềm, không ngon.

Sau này, càng làm càng có thêm kiến thức, chị mạnh dạn trồng trọt hơn và rút ra được những kinh nghiệm bổ ích cho quá trình làm vườn sân thượng hiệu quả.

Đầu tiên, trước khi thực hiện khu vườn sân thượng, việc quan trọng nhất là phải thiết kế hoặc gia cố, xử lý để sàn chịu lực tốt, chống thấm. Trong trường hợp gia đình không làm chống thấm sàn thì phải lắp đặt thêm kệ, giá đỡ để kê chậu trồng cây lên cao.

Tiếp đến, việc vận chuyển nguyên vật liệu, cây trồng, phân bón,… lên cao cũng làm chị tốn không ít công sức và thời gian.

Khu vườn được chăm sóc theo hướng hữu cơ hoàn toàn, nói không với phân bón/thuốc hóa học nên đảm bảo an toàn cho môi trường và sức khỏe con người.

Giàn bầu sai trĩu quả, vừa tạo bóng râm mát, vừa tối ưu không gian.

Một yêu cầu khác nữa là cần đảm bảo giá thể trồng rau đạt độ tơi xốp (bổ sung chất làm tơi xốp đất như trấu hun hoặc xơ dừa) và có đủ dinh dưỡng (bổ sung các loại phân hữu cơ).

Chị Quý thường trộn giá thể theo tỉ lệ: khoảng 60% đất thịt (lấy ở vườn), 20% trấu hun dở, còn lại là phân bò hoai mục và phân hữu cơ vi sinh Sông Gianh/Quế Lâm (các loại phân này tiện mua ở địa phương nơi mình sinh sống), ít vỏ trứng đập nhỏ, Trichoderma…

Theo chị, đất trộn như vậy cơ bản đã đủ nhu cầu dinh dưỡng cho các loại rau ăn lá ngắn ngày như xà lách, cải cúc, cải canh, … Trong quá trình trồng, chị chỉ cần tưới nước sạch và 1 tới 2 lần phân ủ từ rác thải nhà bếp pha loãng là đủ.

Các loại rau ăn lá, củ, quả dài ngày hơn (cà chua, bầu, bí, su hào, bắp cải, súp lơ, …) cần nhiều dinh dưỡng để cây ra hoa, đậu quả nên ngoài thành phần đất trộn như trên, chị Quý bón lót bổ sung một số loại phân hữu cơ khác như bã phân rác nhà bếp ủ, chuối chín hoặc vỏ trứng, vỏ tôm, lòng cá nước ngọt có rắc men vi sinh.

Sau 7-10 ngày, chị xới đều đất quanh gốc và tưới bổ sung dinh dưỡng bằng phân rác pha loãng, phân trùn quế hoặc rắc bổ sung phân bò quanh gốc cây.

Kết thúc mỗi vụ thu hoạch, chị tiếp tục xới tơi đất, tỉ mỉ nhặt hết cỏ rễ, rắc vôi bột, để đất nghỉ 2 - 5 ngày rồi lại trộn thêm trấu hun, phân hữu cơ trước khi trồng tiếp vụ mới.

Mỗi lần thu hoạch, gia chủ lại hái mỏi tay đủ các loại rau trái khác nhau như xà lách, rau dền, bắp cải,...

Chị cũng ưu tiên trồng nhiều loại cây có giá trị dinh dưỡng cao như cải kale, củ cải đỏ,... để cải thiện bữa ăn hàng ngày cho cả nhà, tăng cường sức khỏe.

Vì quy mô vườn không quá lớn, đồng thời muốn được lao động chân tay sau mỗi ngày làm việc văn phòng nên chị Quý không lắp hệ thống tưới tự động.

Mùa đông, chị thường tưới vườn 1 ngày/lần, khi trời lạnh âm u thì 2 ngày/lần. Mùa hè chị đều đặn tưới sáng sớm và chiều mát. "Với các loại cây như cà chua, bầu bí, mình tránh tưới lên lá vì dễ gây nấm bệnh khi lá ướt. Mình cũng không tưới rau buổi tối", chị chia sẻ.

Để phòng sâu bệnh, chị trồng thưa cây, xen canh giữa rau không có sâu bệnh với rau hay sâu bệnh (ví dụ xà lách với su hào/bắp cải; hành với rau cải…), trồng đúng mùa vụ, đủ ánh nắng 6-8h/ngày, chọn hạt giống tốt.

"Một số loại rau họ cải nhiều sâu xanh thì có thể quây lưới sau trồng khoảng 1 tháng, khi cây lớn, cứng cáp có thể bỏ lưới quây cho cây phát triển tốt hơn. Mỗi ngày lên vườn tưới rau cần để ý tình trạng sâu bệnh để bắt sâu nếu có. Cây nào rệp nhiều thì nhổ bỏ luôn tránh lây lan sang cây khác", chị nói.

Hầu hết các buổi tối và mỗi khi rảnh, chị Quý đều cần mẫn lên sân thượng làm đất, ủ phân, ươm cây, soi đèn bắt sâu, thu hoạch rau trái,…

Nhờ được chăm sóc khoa học, thường xuyên mà khu vườn sân thượng của gia đình chị Quý luôn xanh tốt, rau trái cho năng suất cao. Gia đình chị cũng yên tâm sử dụng thực phẩm sạch trong vườn nhà, thoải mái chế biến các bữa ăn giàu dinh dưỡng, đẹp mắt.

"Khu vườn có nhiều ý nghĩa với gia đình mình lắm. Vườn là nơi để mình giải tỏa bớt áp lực cuộc sống, cung cấp rau sạch, an toàn, là không gian để cả gia đình vừa làm nông nghiệp vừa giải trí sau giờ tan học, tan sở. Khu vườn cũng là giải pháp giúp làm giảm bức xạ nhiệt nóng vào mùa hè cho ngôi nhà", chị Quý chia sẻ.

Ngọc Anh - Ảnh: Thanh Quý