Điện ảnh chiến tranh Việt Nam, bên cạnh những thước phim rực lửa về trận mạc và lòng quả cảm, vẫn âm thầm nuôi dưỡng một dòng chảy lặng lẽ nhưng day dứt: câu chuyện của những người con gái sống trong thời chiến. Có những người tuy không trực tiếp cầm súng nơi tiền tuyến, nhưng họ cũng là những nhân vật lặng lẽ khắc họa chiều sâu nhân tính – với những nỗi niềm riêng tư, những tình yêu dang dở, những nỗi mất mát không thể gọi tên. Qua Mối tình đầu, Huyền thoại về người mẹ, Truyền thuyết về quán Tiên, Lưỡi dao và Truyện cổ tích cho tuổi 17, một khung chân dung đậm chất người phụ nữ Việt hiện lên – mong manh mà kiên cường, dịu dàng mà bất khuất.

Trong "Mối tình đầu", Diễm Hương là biểu tượng của bi kịch thời cuộc. Khi tình yêu không còn là lựa chọn thuần túy của con tim, mà bị đặt lên bàn cân giữa đạo hiếu và sự sinh tồn, cô gái trẻ đành chấp nhận đánh đổi tương lai để cứu cha. Nhưng chiến tranh không cho phép những hy sinh ấy được hồi đáp: cái giá của lòng hiếu thảo là cái chết tức tưởi dưới bàn tay chính người chồng cô. Diễm Hương không chỉ là một nhân vật bi kịch, cô là đại diện cho những người phụ nữ bị kẹp giữa tình yêu và chính trị, giữa khát vọng sống và bóng đen thời đại.

- Giải Bông Sen Bạc. Đạo diễn xuất sắc, Họa sĩ xuất sắc, Diễn viên nam xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam lần 5 năm 1980.

- Giải nhất của Tổ chức Điện ảnh Quốc tế Unesco tại Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vary (Tiệp Khắc) – 1978.

- Giải Chiếc Thuyền Bạc tại Liên hoan phim quốc tế Tân hiện thực lần thứ 21, Italia - 1981

Nếu Diễm Hương là người đánh đổi tình yêu, thì Hương trong "Huyền thoại về người mẹ" là người sống với tình yêu, theo đúng nghĩa thiêng liêng nhất của nó. Cô không có chiến công, không có huy chương, chỉ có vòng tay của một người mẹ nuôi – dịu dàng, can đảm và thầm lặng. Khi chồng đi tập kết, Hương cưu mang những đứa trẻ không cùng máu mủ trong thời loạn lạc, như cách người phụ nữ Việt Nam chở che cho hy vọng, nuôi dưỡng một ngày mai giữa tăm tối chiến tranh. Khi ngày hòa bình đến mà những đứa trẻ lần lượt rời xa, để lại cho cô nỗi mất mát. Nhưng chính nỗi mất mát ấy đã chạm đến bản chất cao quý nhất của lòng yêu nước: yêu bằng sự tận hiến, không mong hồi đáp.

- Giải Bông sen Bạc, Nữ diễn viên xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 8 năm 1988.

"Truyền thuyết về Quán Tiên" lại hé mở một lát cắt hoàn toàn khác. Ba nữ thanh niên xung phong trẻ sống giữa rừng già Trường Sơn là hình ảnh đầy biểu tượng cho sự cô độc của tuổi trẻ giữa cuộc chiến. Không có tiếng súng, không có đạn bom, nhưng họ chiến đấu với những nỗi sợ không tên – sự im lặng, nỗi cô đơn, và những ám ảnh mơ hồ như hình ảnh của "quái vật" ẩn mình trong hang động. Tác phẩm đi xa khỏi lối mòn của những thiên anh hùng ca, để lắng nghe tiếng lòng của những cô gái phải lớn lên trong chiến tranh – khi tuổi thanh xuân không còn là thời của mộng mơ, mà là sự trưởng thành trong đơn độc.

- Liên hoan phim Việt Nam năm 2019: Bông sen bạc cho Phim điện ảnh, Giải Âm nhạc xuất sắc nhất 

- Cánh Diều Bạc năm 2020 cho Phim Điện ảnh xuất sắc nhất, Cánh diều vàng cho Âm nhạc xuất sắc nhất

Trong "Lưỡi dao", nhân vật Nguyệt là hiện thân cho sự tổn thương của những người con gái bị kéo vào vòng xoáy hiểu lầm và thù hận. Không như những nữ nhân vật khác chọn con đường hy sinh, Nguyệt bị mắc kẹt giữa đức tin và sự thật, giữa tổn thương cá nhân và tội lỗi lịch sử. Bi kịch của cô không nằm ở mất mát, mà ở niềm tin bị bóp méo từ nhỏ. Khi cái chết của người bà trở thành vết dao cứa sâu vào ký ức, Nguyệt dằn vặt không vì chiến tranh, mà vì sự thiếu thốn một sự thật đúng đắn để tin vào. Đó là một lời cảnh tỉnh đầy ám ảnh về di sản tâm lý mà chiến tranh để lại.

- Giải A của Hội Điện ảnh Việt Nam (1995)

- Bằng khen tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 11 năm 1996

- Giải Mai Vàng dành cho Mỹ Duyên với vai Nguyệt và Giải Nam diễn viên xuất sắc nhất dành cho diễn viên Thiệu Ánh Dương tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1996

Cuối cùng, trong "Truyện cổ tích cho tuổi 17", nhân vật An mang theo một sắc thái dịu dàng của tuổi mới lớn – nơi tình cảm được sinh ra từ thư tay, từ hy vọng nhỏ nhoi gửi tới mặt trận. Dưới lớp vỏ là một câu chuyện tình, bộ phim thực chất là khúc ca về sự đồng cảm: giữa những con người xa lạ nhưng cùng nương tựa vào nhau để vượt qua nỗi đau chung. Trong khung cảnh khốc liệt của chiến tranh, chính sự dịu dàng của An lại là điều chữa lành. Tình yêu của cô – trong trẻo mà đầy trách nhiệm – không hề nhỏ bé, mà mang sức mạnh của sự sống.

- Giải Bông Sen Vàng, Kịch bản hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất , Quay phim xuất sắc nhất, Âm nhạc hay nhất tại Liên hoan phim Việt Nam lần 8 năm 1988;

- Bằng khen cho Tập thể đoàn làm phim của Ban bí thư Trung ương đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trao tặng

Những thước phim kể trên sẽ là điểm nhấn đặc biệt trong chương trình chiếu phim chọn lọc "Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh" – một phần trọng tâm của Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng lần thứ ba (DANAFF III), diễn ra từ ngày 29/6 đến 5/7/2025 tại thành phố Đà Nẵng. Đất nước kỷ niệm 50 năm thống nhất, cũng là dịp nhìn lại 50 năm phát triển của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam sau ngày non sông thu về một mối.

Thông qua những tác phẩm đã đi cùng thời đại, DANAFF III không chỉ tri ân lịch sử, mà còn soi rọi lại những câu chuyện nhân bản – nơi số phận con người, đặc biệt là những người nữ trong chiến tranh, được khắc họa bằng tất cả sự chân thực, tinh tế và đầy rung cảm của nghệ thuật thứ bảy. Đây sẽ là một hành trình trở về ký ức, nhưng không chỉ để hồi tưởng, mà để hiểu rõ hơn về một nửa âm thầm góp sức làm nên hòa bình.

PV