Với cổng làng, giếng nước, ao sen, sân đình, đền, miếu… đến nay Đường Lâm vẫn giữ được những nét đặc trưng của một ngôi làng Việt cổ ở đồng bằng châu thổ sông Hồng. Cùng với những mái đình cong cong, những phiến đá tổ ong, những con đường được lát gạch chéo, những ngõ nhỏ, những ngôi nhà cổ… dù năm tháng đã ít nhiều làm phai nhòa đi dấu tích xưa thì những chiếc cổng nhà dù được mở ra hay đóng lại đều tự nhiên xâm chiếm hồn ta. Những cánh cổng rêu phong lưu giữ lại dấu ấn về một Đường Lâm cổ xưa.

Cổng làng Mông Phụ - Một trong năm cổng làng của Đường Lâm, hiện là cổng làng duy nhất còn giữ được đúng đặc trưng với kiến trúc cổ xưa cùng với cây đa hơn 300 năm tuổi, ao sen.

Bước qua cánh cổng làng, một Đường Lâm vừa cổ vừa có hơi thở “kim” hiện dần ra càng lúc càng rõ nét. Nhưng cho dù có hiện đại tới đâu thì với 956 ngôi nhà có niên đại từ 100 – 400 năm tuổi thì chỉ cần thả bước thong dong trên những con đường làng, ngắm nhìn những cánh cửa cổng thôi cũng đã đưa ta trở về với một không gian đậm chất Việt xưa cũ.

Với đường được lát gạch chéo đặc trưng riêng của làng…

Với chiếc cửa cổng cũ kỹ...

…và có phần “thiếu an toàn” nhưng chủ nhân ngôi nhà vẫn chưa có ý định thay.

Ngõ nhỏ đặc trưng, vết tích thời gian, những mảng tường bong tróc, những phiến đá tổ ong lộ ra sau những trát vữa, cùng màu sắc đỏ đất tạo cảm giác rất ấm áp, an yên.

Chiếc cổng cũ với một ổ khóa đơn giản mang ý nghĩa “tượng trưng”. 

Hay như chiếc cổng mang dáng vẻ “vương giả” đầy hoài niệm này, cũng làm cho lòng người không khỏi bâng khuâng.

Cổng nhà ông Nguyễn Văn Hùng – ngôi nhà được coi là cổ nhất Đường Lâm với niên đại 400 năm tuổi. Cổng cũng rất đặc biệt khi được xây bằng xây bằng chất liệu đất đá, bã trấu, bùn để tạo chất kết dính và được chủ nhân ngôi nhà trồng thêm cây leo giàn tỏa ra rợp bóng mát, yên bình.

“Cánh cửa sống”, pho sách sống của Đường Lâm - bà cụ bán nước đối diện đình Mông Phụ. Trong lúc lang thang trong những ngõ ngách của làng, nhất định bạn nên dừng chân tại quán nước chè của cụ. Uống chén nước chè xanh, nhâm nhi thanh kẹo lạc, miếng chè lam… nghe cụ kể về lịch sử của làng, lịch sử của từng ngôi nhà cổ, lịch sử về những người con từ mảnh đất này đi lên, về những phong tục tập quán cưới hỏi, lễ hội mỗi khi tết đến xuân về…về một Đường Lâm xưa và nay, tất cả cứ như một thước phim quay chậm hiện về đầy chân thực mà cũng rất đỗi cuốn hút.

Lương Hồ