1. Tuyết rơi diện rộng đầu năm

Đầu năm 2016, miền Bắc và Bắc Trung Bộ đón đợt không khí lạnh mạnh nhất, đặc biệt trong 3 ngày 23-25/1, băng giá và tuyết rơi hầu khắp các đỉnh cao. Theo thông tin trạm khí tượng Sa Pa (Lào Cai) ngày 24/1 ghi nhận nhiệt độ -4 độ C; Mẫu Sơn (Lạng Sơn) cũng -4 độ C. Tại Hà Nội, lần đầu tiên đỉnh núi Ba Vì tuyết rơi kéo dài, ở trạm Hà Đông chỉ 5,4 độ C.

Nhiều vùng vao ở Thanh Hóa, Nghệ An được cho là hiếm gặp khi tuyết bao phủ trắng xóa ở các huyện Bá Thước, Mường Lát; Tương Dương, Quế Phong

Theo cơ quan khí tượng nhận định, đây là đợt lạnh mạnh nhất 40 năm qua với hàng loạt kỷ lục được ghi nhận. Đợt rét đã ảnh hưởng nặng nề đến sản xuất nông nghiệp và chăn nuôi.

Nguyên nhân là không khí lạnh ở vùng trung tâm Siberia (Nga) có cường độ mạnh, dù đến Việt Nam đã giảm nhưng vẫn gây đợt rét khốc liệt cho Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ. Khi tràn qua Trung Quốc, áp cao lạnh Siberia cũng gây nên đợt rét kỷ lục cho quốc gia này trong 30 năm qua.

2. Xâm nhập mặn chưa từng có ở đồng bằng sông Cửu Long

Sang giữa tháng 2, ĐBSCL đối mặt với xâm nhập mặn, lượng mưa giảm 20-30% so với nhiều năm. Dòng chảy Me Kong về Việt Nam giảm 50%, khiến mực nước xuống thấp nhất trong 90 năm qua.

Nước biển lấn sâu vào đất liền, có nơi tới 70-90 km, sâu hơn trung bình nhiều năm 15-20 km. Hệ quả là hàng trăm nghìn ha lúa bị chết, hàng nghìn người không có nước sinh hoạt. Một số người muốn có nước sạch phải bỏ ra 70-80 nghìn đồng, thậm chí 100 nghìn đồng mới được một lít nước.

Xâm nhập mặn là hiện tượng thiên nhiên xảy ra thường niên ở ĐBSCL và phụ thuộc vào các yếu tố như: dòng chảy kiệt từ thượng nguồn sông Mekong; khả năng trữ nước cuối mùa lũ của vùng ĐBSCL; diễn biến mực nước ven biển; tình trạng sử dụng nước ở ĐBSCL... Hàng năm, mặn thường xuất hiện trên vùng các cửa sông ĐBSCL từ khoảng tháng 12 năm trước đến tháng 5 năm sau, với đỉnh điểm là cuối tháng 4 và đầu tháng 5.

Theo số liệu thống kê mực nước tại Tân Châu từ năm 1926 đến nay, lũ năm 2015 ở ĐBSCL có lưu lượng đỉnh và tổng lượng nhỏ nhất trong vòng 90 năm qua. Tổng lượng nước toàn mùa lũ năm 2015 khoảng 220 tỷ m3, bằng 50% năm lũ lớn (400-440 tỷ m3) và 60% năm lũ trung bình (350-370 tỷ m3).

Tổng lượng lũ tích tạm thời trên tất cả vùng ngập lũ ở ĐBSCL năm 2015 dưới 2 tỷ m3, chưa bằng một nửa năm lũ trung bình (4 tỷ m3) và 40% năm lũ lớn (5 tỷ m3). Do năm 2015 ít mưa nên dòng chảy kiệt mùa khô 2015-2016 vào ĐBSCL rất thấp (từ 7.000 xuống còn 200 m3/s, bằng 20-30% lượng bổ sung hàng năm).

Giải thích cho hiện tượng này được cho là do tác động của El Nino.

3. Hạn hán kỷ lục ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên

Thiếu nước, khô hạn kéo dài làm diện tích gieo trồng ở một số nơi thuộc các tỉnh như Quảng Trị, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận để trắng đất canh tác, phải chuyển đổi từ lúa sang cây trồng cạn.

Theo thống kê của Tổng cục Thủy lợi, tỉnh Ninh Thuận có 6.100 ha đất lúa không có nước để sản xuất, hơn 2.000 ha bị hạn, trong đó mất trắng 501 ha, giảm năng suất gần 1.600 ha. Gần 23.000 người ở 7 xã thuộc các huyện Bác Ái, Ninh Sơn, Thuận Nam, Ninh Hải không đủ nước sinh hoạt. Cả tỉnh Khánh Hòa có 571 ha đất nông nghiệp phải dừng sản xuất, 600 ha chuyển đổi cơ cấu cây trồng do không đủ nước tưới và gần 3.000 ha cây trồng bị thiếu nước.

Tại Nam Trung Bộ, nhiều hồ thủy điện và hồ thủy lợi khu vực chỉ đạt 25-40% dung tích thiết kế. So với nhiều năm, lượng mưa ở đây thiếu hụt khoảng 30-50%, có nơi 80%, Số lượng hồ, sông, suối cạn nước tăng nhanh mỗi ngày, hàng chục nghìn hecta đất lúa phải dừng sản xuất.

Tình trạng khô hạn ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên kéo dài từ tháng 3 đến tháng 7 gây thiệt hại nặng nề về cây trồng, nhất là lúa và hàng trăm nghìn hộ dân không có nước sinh hoạt.

Để có nước sinh hoạt, người dân phải khoang giếng, sử dụng mạch nước ngầm, có nơi người dân phải trông chờ vào nước xe bồn, xe cứu hỏa được tỉnh phân phối với định mức khoảng 20 lít/hộ/ngày để có nước sử dụng trong sinh hoạt.

Về nguyên nhân, các chuyên gia cho rằng do hiện tượng El Nino dài nhất trong lịch sử (kéo dài từ cuối năm 2014 đến 2016) khiến Nam Trung Bộ và Tây Nguyên phải đối mặt với tình trạng khô hạn nghiêm trọng nhất trong 10 năm qua.

4. Bão đến muộn

Năm nay mùa bão trên khu vực tây bắc Thái Bình Dương đến muộn và kết thúc muộn. Đầu tháng 7 cơn bão đầu tiên xuất hiện và tháng 12 vẫn còn áp thấp hoạt động trên biển Đông.

Trên khu vực biển Đông đã xuất hiện 9 cơn bão và 7 áp thấp nhiệt đới, nhiều hơn trung bình nhiều năm. Trong đó ba cơn bão và hai áp thấp ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền Việt Nam. Đặc điểm nổi bật là hầu hết số bão và áp thấp nhiệt đới hình thành ngay trên biển Đông.

Cụ thể bão số 1 Mirinae đổ bộ Thái Bình – Ninh Bình tháng 7; bão số 3 Dianmu vào khu vực Hải Phòng – Thái Bình tháng 8; bão số 4 Rai đổ bộ Quảng Nam – Quảng Ngãi tháng 9. Còn 2 áp thấp nhiệt đới đổ bộ Quảng Trị – Thừa Thiên Huế tháng 10, và khu vực Bình Thuận – Bà Rịa Vũng Tàu tháng 11.

5. Mùa đông nóng

Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Trung ương cho biết, nhiệt độ nửa đầu tháng 12/2016 cao nhất trong 10 năm gần đây, với nhiệt độ trung bình 22,2 độ C, cao hơn 4 độ so với trung bình nhiều năm. Nguyên nhân do khối khí lạnh không đủ mạnh. Đó cũng là lý do người miền Bắc có cảm giác "nóng như mùa hè" trong mùa đông.

Dù đã đón những đợt không khí lạnh, nhiều nơi rét đậm, rét hại nhưng ngay sau đó, thời tiết miền Bắc lại phổ biến có nắng nóng trên diện rộng.

Đối với người dân ở khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, tháng 11 hằng năm là thời điểm bắt đầu có nhiều đợt rét của mùa đông.

Tuy nhiên, thời gian này, nhiệt độ các tỉnh miền Bắc luôn duy trì ở ngưỡng 26 - 32 độ C. Mức nhiệt cao kèm theo nắng mạnh khiến nhiều người ra đường vẫn lầm tưởng đang trong khoảng thời gian của mùa hè.

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn trung ương, từ ngày 7/11, miền Bắc đã chính thức lập đông. Cùng thời điểm này, từ 8-11/11, miền Bắc đón một đợt không khí lạnh cường độ mạnh khiến nền nhiệt độ các nơi giảm xuống từ 15-18 độ C; vùng núi nhiều nơi 6-8 độ C, trời rét, rét đậm, rét hại.

Tuy nhiên, ngay khi đợt không khí lạnh vừa qua đi, nhiệt độ các tỉnh miền Bắc lại tăng nhanh chóng mặt. Từ ngày 12/11 đến nay, nắng nóng xảy ra ở nhiều nơi với nhiệt độ cao nhất có nơi lên đến 32 độ C như Sơn La, Điện Biên...

Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Trung ương cho biết, nhiệt độ nửa đầu tháng 12/2016 cao nhất trong 10 năm gần đây, với mức nhiệt trung bình 22,2 độ C, cao hơn 4 độ so với trung bình nhiều năm. Từ lập đông 7/11 đến nửa đầu tháng 12, miền Bắc ghi nhận mức nhiệt cao, như 13 giờ ngày 12/12 tại trạm Láng (Hà Nội) 30 độ C, Chí Linh (Hải Dương) 29 độ C. Một số nơi Tây Bắc Bộ còn trên 31 độ C như Yên Châu và Mường La (Sơn La).

Nguyên nhân là không khí lạnh yếu và di chuyển chậm trên quãng đường dài qua lục địa châu Á có nền nhiệt cao hơn. “Tất cả đợt không khí lạnh ở Việt Nam đều xuất phát từ áp cao lạnh Siberia (Nga) tràn xuống. Để tạo nên một đợt rét đậm thì áp cao lạnh Siberia phải có cường độ mạnh và đi với tốc độ nhanh trong quá trình di chuyển đến Việt Nam”, một chuyên gia nhận định. Tuy nhiên, xét trên quy mô toàn cầu, sự gia tăng nhiệt độ ở Việt Nam đồng pha với thế giới.

Do ảnh hưởng của giai đoạn giao mùa từ El Nino sang La Nina, trong những tháng cuối năm 2016 và đầu năm 2017 bão sẽ kết thúc muộn, gió mùa đông bắc hoạt động sớm, mưa lũ tiếp tục xuất hiện với tần suất cao hơn năm 2015 trên khu vực miền Trung.

6. Mưa lũ liên tiếp và kéo dài diện rộng

Mưa lũ miền Trung năm nay được đánh giá là diễn ra diện rộng và kéo dài, với lượng mưa cao hơn nhiều so với năm ngoái, do dải thấp nhiệt đới hoạt động mạnh.

Mưa lớn và lũ liên tiếp ba tháng cuối năm 2016 khiến miền Trung gánh thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Đỉnh điểm là tháng 10, lượng mưa có nơi hơn 900 mm - kỷ lục chưa từng ghi nhận, cùng với đó là lũ dâng gây ngập lụt khắp các tỉnh Bắc Trung Bộ. Hiện tượng thiên tai này kéo dài đến cuối tháng 12, thời điểm vốn rất ít xuất hiện mưa lũ, với tổng lượng mưa vài ngày vừa qua lên tới 500-700 mm. Riêng Trà My (Quảng Nam) trên 1.000 mm và Ba Tơ (Quảng Ngãi) 1.200 mm.

Từ giữa tháng 10 đến nay, miền Trung đón 5 đợt mưa lũ diễn biến phức tạp, kéo dài và trên diện rộng khiến thiệt hại về người và tài sản xảy ra liên tục (thiên tai làm 235 người chết và mất tích, thiệt hại hơn 37.600 tỷ đồng) làm đời sống người dân miền Trung vô cùng khó khăn.

Theo ông Hoàng Đức Cường, Giám đốc Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Trung ương, đây là lần đầu tiên từ sau đợt lũ lịch sử năm 2013 cơ quan phải công nhận đợt lũ này đặc biệt lớn.

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Quang, Trưởng phòng dự báo khí tượng hạn vừa, hạn dài nhận định, cơ chế thời tiết khí hậu năm nay có điểm khác biệt là sự gia tăng hoạt động của các trung tâm nhiễu động – rãnh thấp xích đạo trên vùng biển Nam biển Đông Việt Nam.

“Ít nhất 3-4 năm gần đây chúng tôi chưa ghi nhận lượng mưa lớn như năm 2016. Lượng mưa ở Trung Bộ năm nay phổ biến cao hơn so với trung bình nhiều năm 20-40%, cá biệt có nơi cao hơn 40-90% như Quảng Bình, Quảng Nam, Quảng Ngãi”, tiến sĩ Nguyễn Đăng Quang cho biết.

Theo GĐVN