Trí tuệ nhân tạo có thể thay thế con người?

Tôi còn nhớ cách đây khoảng 4, 5 năm, mỗi khi nghe những người xung quanh bàn luận về trí tuệ nhân tạo (AI), tôi luôn cảm thấy buồn cười vì cho rằng họ lo xa quá, tôi đồng ý AI sẽ phát triển trong tương lai, nhưng cũng có mức độ mà thôi, còn con người bị thay thế bởi máy móc ư, đợi đến kiếp sau thì may ra được.

Ấy vậy mà tôi không cần chờ lâu đến thế, năm 2023, trí tuệ nhân tạo đã bắt rễ và trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của con người, ta quen thuộc với nó như thể hơi thở của bản thân. ChatGPT, Notion AI, BeyondWords... và rất nhiều công cụ tiên tiến khác. Trí tuệ nhân tạo thể hiện sự thông minh của mình trong nhiều lĩnh vực ngành nghề, gây nên mối đe dọa thay thế vai trò của con người trong tương lai gần.

Ví dụ, ở mảng lập trình, nhiều chuyên gia đã chứng minh trí tuệ nhân tạo có thể viết nhanh và chính xác những đoạn mã đơn giản. Với báo chí và sáng tạo nội dung, bằng ChatGPT, ta có thể tạo ra văn bản hàng trăm hàng nghìn chữ với nội dung bất kỳ chỉ trong vài giây. Hay thậm chí trong lĩnh vực đòi hỏi sự sáng tạo cao như văn chương, hội họa, âm nhạc, trí tuệ nhân tạo cũng đã xâm nhập thành công, sản phẩm tạo ra nhiều khi khiến chúng ta không phân biệt được là của máy móc hay con người.

Trở thành “nhà giáo dục” thay vì chỉ là “người dạy”

Trước cuộc càn quét của trí tuệ nhân tạo, lĩnh vực giáo dục tất nhiên không thể nằm ngoài xu thế. Trong bất kỳ xã hội nào, việc dạy dỗ con người cũng là nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu. 

Bạn gọi người đứng ở bục giảng trên lớp học là gì? Có lẽ câu trả lời của hầu hết mọi người là: giáo viên. Trên thực tế, ở nhiều nước trong đó có Việt Nam hiện nay, thay vì đào tạo một teacher (giáo viên) như trước kia, thì đã và đang hướng đến mục tiêu bồi dưỡng và đào tạo ra những educator (nhà giáo dục).

Tuy chúng ta thường sử dụng hai từ này với nghĩa có thể thay thế cho nhau, song có sự khác biệt nhất định giữa giáo viên và nhà giáo dục. Giáo viên được hiểu là người truyền đạt tri thức, thế nhưng trong thời đại công nghệ thông tin phát triển hiện nay, vai trò của giáo viên đang đứng trước nguy cơ bị AI thay thế. Bởi nếu chỉ đơn thuần là ghi nhớ và lặp lại kiến thức cho người khác, thì cho dù có là tiến sĩ, giáo sư cũng chưa chắc đã đọ lại “bộ não” được lập trình của trí tuệ nhân tạo.

Educator (nhà giáo dục) thì khác. Nhà giáo dục không nhất thiết phải là người “trên thông thiên văn dưới tường địa lý”, am hiểu tất cả các lĩnh vực, hỏi đến vấn đề gì cũng có thể diễn thuyết cả tiếng đồng hồ. Đứng trước cùng một bài học, nếu giáo viên chỉ đơn giản là nói lại những gì đã có trong sách, thì nhà giáo dục sẽ sử dụng những phương pháp dạy học mới, tương tác trực tiếp với học sinh, khuyến khích học sinh tư duy, khám phá, phản biện. Thay vì nói rằng “Đáp án của câu hỏi này là A”, nhà giáo dục sẽ đặt câu hỏi “Tại sao đáp án là A mà không phải B?”. Nhà giáo dục không chỉ truyền đạt kiến thức, mà quan trọng hơn là truyền cảm hứng, kỹ năng, giúp con người phát triển toàn diện.

Phải có cái “tâm” thì mới có thể đạt được cái “tầm”

Thực tế sự khác biệt không chỉ có trong lĩnh vực giáo dục, mà bất kỳ ngành nghề nào cũng vậy. Sở dĩ chúng ta sợ bị thay thế là vì bản thân chưa có đủ năng lực và bản lĩnh trở thành một “nhà giáo dục” mà thôi.

Cách đây ít lâu, trên mạng xã hội có nổi lên trend vẽ tranh bằng AI, nhiều người thích thú với những bức tranh lung linh được tạo nên chỉ sau vài giây, thế là bắt đầu hạ thấp vai trò của họa sĩ, cho rằng thời đại này không cần đến những người cầm cọ nữa vì trí tuệ nhân tạo đã có thể “thầu” tất cả rồi.

Điều đó làm tôi nhớ đến chia sẻ của một người bạn làm trong lĩnh vực hội họa vào thời điểm AI vẽ tranh mới nổi lên. Bạn nói rằng hiện nay có một bộ phận lớn người ngoài ngành cho rằng AI có thể thay thế người vẽ, song trên thực tế thứ mà nó tạo ra không phải là tranh, mà chỉ là một tập hợp dữ liệu thu thập từ vô số bức tranh của những họa sĩ khác mà thôi, nói thực ra, tranh của AI chỉ là một sự “ăn cắp” chất xám trắng trợn. Một tác phẩm không có “hồn”, không có sự sáng tạo từ chính chủ thể thì làm sao có thể loại bỏ được vai trò của con người? Người ngoài có thể cho rằng con người đang bị AI thay thế, nhưng người trong ngành, người có chuyên môn thì hiểu rõ con người quan trọng đến thế nào.

Máy móc ra đời vốn là để phục vụ và giúp đỡ con người, mối quan hệ giữa đôi bên đáng lẽ phải là đồng minh, song hiện nay nhiều người lại coi AI là kẻ thù không đội trời chung. Là do máy móc phát triển nhanh hay con người tiến bước còn chậm? Thay vì bài trừ AI, chẳng bằng coi đó là động lực để chúng ta phấn đấu. Trí tuệ nhân tạo có thể biết rất nhiều kiến thức, nhưng nó không có khả năng lọc dữ liệu hay đào sâu vấn đề, nó chỉ biết nạp vào những thành tựu của con người mà không có tư duy phản biện, phán đoán. 

Cuộc sống của con người hiện tại và tương lai có thể sẽ không bao giờ xa rời máy móc, nhưng trong bất cứ thời kỳ nào, cũng cần hiểu rằng cuộc sống nằm trong tay chúng ta, chỉ cần bạn đủ giỏi thì sẽ không một công cụ nào có thể thay thế.

Vivian

Ảnh: Sưu tầm