Thông thường, khi muốn khen con hoàn thành tốt hay làm tốt một việc nào đó, các mẹ thường nói những câu đơn giản như:  "Con giỏi quá". Tuy nhiên, việc khen ngợi con gượng gạo có thể gây phản tác dụng.

"Con giỏi lắm" ngụ ý rằng chúng ta là những người đánh giá công việc và hành vi của con cái thay vì trao quyền cho trẻ suy ngẫm về những nỗ lực của chính mình. Giáo viên Montessori cố gắng sử dụng các cụm từ khuyến khích ý chí nội tại của trẻ và tập trung vào quá trình nỗ lực hơn là kết quả cuối cùng.

Dưới đây là những lời khen mà các giáo viên Montessori thường nói để khích lệ ý chí, nỗ lực của trẻ, mẹ có thể tham khảo để áp dụng:

"Con đã giúp đỡ mẹ rất nhiều"

Hãy thử nói điều gì đó có ý nghĩa hơn là "Con giỏi lắm" và nhận xét chính xác những gì bạn thích về hành vi của con chẳng hạn như:

"Con đã giúp đỡ mẹ rất nhiều" hoặc "Cảm ơn con đã giúp đỡ mẹ" là những cụm từ nên dùng sau khi con dọn dẹp, mở cửa cho bạn hoặc làm việc nhà như gấp quần áo, dọn mâm...

Trẻ thích trở thành một phần của cộng đồng và thực sự thích giúp đỡ, vì vậy hãy nói những câu như trên với trẻ.

"Hôm nay, con đã mặc quần áo rất nhanh chóng nên chúng ta đã có nhiều thời gian chơi hơn. Vui quá con nhỉ"

Lời khen này giúp trẻ hiểu được các kết quả tích cực của hành động của chúng.

"Con đã dọn đồ chơi gọn gàng, ngăn nắp đấy"

Lời khen cụ thể có ý nghĩa hơn nhiều trong việc thể hiện sự cảm kích của bạn đối với những nỗ lực của con bạn hơn là khen chung chung "Con giỏi lắm".

Qua phân tích những ví dụ trên đây, bạn cần từ bỏ thói quen khen "Con giỏi lắm" được dùng trong mọi hoàn cảnh bởi lời khen "công thức chung" này lâu dần sẽ khiến trẻ phụ thuộc lời khen và luôn tìm kiếm sự công nhận của người lớn. Thay vào đó, bạn hãy thực hành khen ngợi trẻ một cách cụ thể, chân thành và tự nhiên nhất.

"Em gái của con rất vui khi con đọc cuốn sách này cho em"

Khi con bạn tử tế với ai đó, hãy giúp trẻ nhận ra cảm xúc của người khác. Khi bé cho bạn mượn xe đạp đi một vòng, bạn ấy sẽ rất vui hay khi con dạy em cách tưới cây, em sẽ rất tự hào.

Chúng ta thường nói cho con biết cảm nhận của người khác khi con có hành vi tiêu cực nhưng điều quan trọng không kém, chúng ta cần cho con hiểu được cảm xúc của người khác khi con có những hành động đẹp.

"Con đã vẽ tranh rất tập trung đúng không?"

Khi con cho bạn xem một bức tranh hay một tác phẩm xếp hình phức tạp, hãy thử tập trung nhận xét vào quá trình sáng tạo của con, chứ không phải là sản phẩm cuối cùng.

Hãy thể hiện cho con biết rằng bạn đã thấy con mất bao lâu để sáng tạo ra sản phẩm và con đã làm việc chăm chỉ đến mức nào. Điều này nhấn mạnh với đứa trẻ rằng quá trình sáng tạo, sự tập trung và sự sẵn sàng của con để thử những điều mới là quan trọng, chứ không phải sản phẩm cuối cùng của con trông như thế nào.

"Con thích nhất điều gì khi vẽ bức tranh này?"

Hỏi con về quá trình vẽ bức tranh để con hiểu rằng con nên là người đánh giá những gì con tạo ra, không phải bạn. Điều này giữ cho quá trình vẽ của con không bị người lớn điều khiển, mục đích là để con làm vì niềm vui và thách thức chính mình chứ không phải để làm hài lòng bạn hoặc bất cứ ai khác.

"Con thích nhất chi tiết nào trong bức tranh của con?"

Hãy nhắc con bạn trở thành nhà phê bình của chính con và hỏi những gì con thích nhất về sáng tạo của bản thân. Giúp con xây dựng thói quen phản ánh về sự tiến bộ và kỹ năng của riêng mình, thay vì luôn luôn tìm đến người khác để khen ngợi.

"Hãy mô tả cho mẹ nghe về bức tranh của con"

Thường thì khi trẻ cho chúng ta xem một tác phẩm nghệ thuật của mình, chúng chỉ muốn chia sẻ với chúng ta và không thực sự mong muốn bất kỳ phản hồi nào từ chúng ta. Chỉ cần yêu cầu con nói cho bạn biết những gì đã thực hiện được, đồng thời thể hiện ra bạn quan tâm và cho con cơ hội để nói về những gì chúng đang làm.

"Con chọn màu như thế nào?"

Nếu con của bạn lớn hơn một chút, hãy hỏi những câu hỏi cụ thể hơn về quá trình vẽ bức tranh của con. Hãy hỏi xem con đã quyết định chọn màu gì để vẽ tranh để cho thấy rằng bạn thực sự quan tâm đến quá trình của con và giúp con tự nghĩ về điều này.

"Con đã sử dụng rất nhiều chi tiết"

Nếu con bạn thích nghe lời nhận xét của bạn về bức tranh, hãy tìm một điều gì đó cụ thể để ca ngợi, thay vì khen "Con vẽ đẹp quá" chung chung. Nhận xét về cách con vẽ toàn bộ bức tranh bao gồm từng chi tiết.

Khi bạn nhận xét như thế con sẽ biết bạn thực sự thấy những gì chúng đã vẽ và sẽ giúp con đánh giá cao công việc của mình một cách sâu sắc hơn.

Nguyên tắc dạy trẻ tự giác đi vào nề nếp dễ dàng

Sắp xếp các công việc trẻ cần làm một cách nhất quán

Trẻ nhỏ là đối tượng rất cần sự tập trung thống nhất các chuỗi công việc, bởi trẻ có thể dễ dàng phán đoán chính xác mình cần làm gì, tạo cảm giác tự tin, tâm lý thoải mái và an toàn hơn. Hàng ngày, có khá nhiều biến động trong cuộc sống gia đình khó dự đoán hơn khi trẻ ở trường như là có khách đến chơi, bố mẹ đi vắng, có thêm người giúp việc… nên những công việc lặp lại hàng ngày theo quy trình sẽ giúp trẻ ít bỡ ngỡ hơn. Vậy nên cha mẹ cần giúp trẻ lên lịch cụ thể và nhất quán cho chuỗi công việc của bé như đi tắm, thay đồ, ăn uống, dọn dẹp và đi ngủ.

Cho trẻ thời gian, tránh thúc giục

Chúng ta ai cũng đều không muốn bị người khác giục giã, đặc biệt là trẻ nhỏ, những lời nhắc con phải nhanh lên dường như không mấy tác dụng. Khi trẻ rơi vào tình trạng căng thẳng vì bị thúc giục, thay vì “tăng tốc” thì trẻ có xu hướng rơi vào trạng thái lo lắng và không còn giữ được bình tĩnh để làm gì nữa. Chính vì vậy, trước khi làm một gì, cha mẹ hãy cân nhắc xem trẻ cần bao nhiêu thời gian để hoàn thành và cho trẻ thêm thời gian. Điều này khá quan trọng nhất là vào buổi sáng hoặc khi cần đưa trẻ ra ngoài.

Khuyến khích bé tự giác làm thay vì làm hộ con

Thay vì lúc nào cũng sắn tay áo vào làm làm hộ con từ những việc nhỏ như thay quần áo, cho con đi vệ sinh, giục con đi tắm, dọn dẹp bàn học cho con thì tại sao mẹ không làm cùng con những công việc đó. Cha mẹ hãy khuyến khích con tự chọn bộ quần áo mà con muốn mặc, tự đeo giày dép hoặc tự mang bát đĩa bẩn ra bồn rửa sau khi ăn xong. Bé sẽ dần có cảm giác tự chủ, biết tự chịu trách nhiệm hơn và biết mình cần phải làm gì. Khi bé tự mình hoàn thành tốt các việc được giao, bé sẽ tự tin hơn vào chính mình và không còn muốn chống đối hay phản kháng mỗi khi nhận nhiệm vụ mới.

Bật tín hiệu thông báo chuyển tiếp giữa các hoạt động

Khi muốn bé chuyển sang một hoạt động khác, cha mẹ có thể đưa ra những tín hiệu cụ thể để báo cho trẻ biết trước, tránh làm trẻ hụt hẫng, bỡ ngỡ. Một cô giáo mầm non dạy theo phương pháp Montessori cho biết: “Ở trường, các giáo viên sẽ hát một bài hát để báo cho trẻ biết đã đến lúc kết thúc giờ học, vỗ tay để trẻ biết giờ chơi đã hết hoặc chúng tôi có thể đưa ra một gợi ý trực quan như ngồi trên tấm thảm thời gian để chuẩn bị chuyển sang giờ đọc chuyện”.

Khi ở nhà, cha mẹ có thể thử dùng các tín hiệu thị giác và thính giác khác nhau để hướng dẫn trẻ và xem cách trẻ phản ứng với mỗi lần thay đổi hoạt động. Mẹ có thể hát một bài hát về chủ đề dọn dẹp, vệ sinh vào giờ ăn trưa để nhắc trẻ về những việc cần làm để dọn dẹp như lau bàn, quét nhà, rửa tay. Mẹ cũng có thể lấy sẵn tã, bỉm mới đặt ra ngoài để báo hiệu rằng đã đến lúc thay tã, hoặc bật vòi nước trong bồn tắm để bé nghe thấy âm thanh tiếng nước chảy và trẻ nhận ra sắp đến giờ đi tắm.

Thông báo cho trẻ biết trước với những thay đổi lớn

Một số trẻ khá nhạy cảm với những thay đổi lớn và cha mẹ nên lưu ý thông báo trước cho trẻ chuẩn bị tâm lý. Những thay đổi lớn như cha mẹ đi vắng, xa nhà dài ngày, có khách đến chơi và ngủ lại qua đêm hoặc thay đổi việc đưa đón trẻ vào khung giờ khác với mọi ngày. Bất cứ sự thay đổi nào cũng có thể khiến trẻ hụt hẫng và gần như bị “hớ” cho nên cha mẹ cần nói chuyện và thông báo trước cho trẻ cho dù bé còn rất nhỏ đi nữa.

Thùy Linh (T/H)